อรรถกถาญาณวัตถุสูตรที่ 3

พึงทราบวินิจฉัยในญาณวัตถุสูตรที่ 3 ต่อไป. ข้อว่า "ตํ สุณาถ
พวกเธอจงฟังญาณวัตถุนั้น" ได้แก่พวกเธอจงฟังการแสดงญาณวัตถุนั้น.
ญาณนั่นเอง พื้งทราบว่า ญาณวัตถุ ในคำนี้ว่า ญาณวตฺถูนิ นี้. ใน
ญาณ 4 มี ชรามรณญาณ เป็นอาทิ ญาณที่ 1 มี 4 อย่างคือ สวนมยญาณ
(ความรู้อันสำเร็จด้วยการฟัง ) สัมมสนญาณ (ความรู้อันเกิดจากการ
พิจารณา) ปฏิเวธญาณ ( ความรู้อันเกิดจากการรู้แจ้งแทงตลอด)
ปัจจเวกขณญาณ (ความรู้อันเกิดจากการพิจารณา ). ญาณที่ 2 ก็เหมือน
กัน. ส่วนญาณที่ 3 เว้นสัมมสนญาณเสีย จึงมีเพียง 3 อย่างเท่านั้น.
ญาณที่ 4 ก็เหมือนกัน เพราะว่า โนโลกุตรธรรม ย่อมไม่มีสัมม-
สนญาณ. แม้ในคำว่า "ชาติยา ญาณํ ความรู้ในชาติ" เป็นต้น
ก็มีนัยนี้แหละ. ข้อว่า "อิมินา ธมฺเมน ด้วยธรรมนี้" คือ ด้วย
สัจธรรม 4 นี้ หรือด้วยมรรคญาณธรรม.
ในบทว่า ทิฏฺเฐน เป็นต้น มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้. บทว่า ทิฏฺเฐน
ได้แก่อันตนเห็นแล้วด้วยญาณจักษุ ( ดวงตาคือปัญญา). บทว่า วิทิเตน
ได้แก่รู้แล้วด้วยปัญญา. บทว่า "อกาลิเกน ให้ผลไม่มีกำหนดกาล"
ได้แก่ให้ผลในลำดับแห่งการรู้แจ้งแทงตลอดไม่ละเลยกาลไรๆ เลย. บทว่า
" ปตฺเตน ถึงแล้ว" แปลว่า บรรลุแล้ว. บทว่า "ปริโยคาฬฺเหน
หยั่งรู้แล้ว คืออันตนหยั่งรู้แล้ว ได้แก่เข้าถึงด้วยปัญญา. บทว่า "อตี-
ตานาคเต นยํ เนติ นำนัยในอดีตและอนาคตไป" ได้แก่นำนัยในอดีต
และอนาคตไปโดยนัยมีอาทิว่า "สมณะหรือพราหมณ์เหล่าใดเหล่าหนึ่ง."

ก็ในคำนี้ พระสารีบุตรเถระอาจนำนัยในอดีตและอนาคตไปด้วยสัจธรรม
4 บ้าง ด้วยมรรคญาณธรรมบ้าง. ก็เมื่ออริยสัจ 4 ก็ดี มรรคญาณก็ดี
อันตนแทงตลอดแล้ว หลังจากนั้น ปัจจเวกขณญาณย่อมมี. พึงทราบ
อธิบายว่า นำนัยไปด้วยปัจจเวกขณญาณนั้น. บทว่า อพฺภญฺญึสุ แปลว่า
ได้รู้แล้ว. คือ ทราบแล้ว. ข้อว่า "เสยฺยถาปิหํ เอตรหิ เหมือนอย่าง
ที่เรารู้ในบัดนี้ " คือเหมือนอย่างเรารู้ด้วยยอำนาจอริยสัจ 4 ในบัดนี้.
บทว่า อนฺวเย ญาณํ ได้แก่ความรู้ในธรรมอันเหมาะสม คือ ความรู้
ในอันติดตามญาณในธรรม. คำว่า อนวยญาณ นี้ เป็นชื่อของปัจจ-
เวกขณญาณ. ข้อว่า "ธมฺเม ญาณํ ได้แก่มรรคญาณ." เสขภูมิของ
พระขีณาสพ พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสแล้วในพระสูตรนี้ ด้วยประการ
ฉะนี้.
จบอรรถกถาปฐมญาณวัตถุสูตรที่ 3

4. ทุติยญาณวัตถุสูตร

ว่าด้วยการแสดงญาณวัตถุ 77 แก่ภิกษุ

[126] พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ พระเชตวัน อาราม
ของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี กรุงสาวัตถี. พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัส
ว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เราจักแสดงญาณวัตถุ 77 แก่เธอทั้งหลาย เธอ
ทั้งหลายจงตั้งใจฟังญาณวัตถุนั้น จงใส่ใจให้ดีเถิด เราจักกล่าว ภิกษุ
เหล่านั้นทูลรับพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว.
[127] พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ก็ญาณ
วัตถุ 77 เป็นไฉน. ญาณวัตถุ 77 นั้น คือความรู้ว่า เพราะชาติเป็น